Türkiye’de Vergi Sistemi

A) Doğrudan Vergiler

Türk Vergi Sistemi’nde iki temel doğrudan vergi bulunur: gelir vergisi ve kurumlar vergisi. Şahıslar gelir ve kazançları bazında gelir vergisine tâbidirler. Şirketler ise gelir ve kazançları bazında kurumlar vergisine tâbi tutulur.

1) GELİR VERGİSİ

a) Gelirin Vergilendirmesi

Gelir vergisi, şahısların gelirleri üzerinden hesaplanır. Ortaklıklar münferit kabul edilmeyip her bir ortak bireysel olarak vergilendirilir. Şahsın geliri aşağıda belirtilen gelir unsurlarından biri ya da daha çoğundan oluşabilir:

  • İşletme kârı
  • Ücretler ve maaşlar
  • Bağımsız çalışan geliri
  • Tarım geliri
  • Taşınmaz mal ve haklardan elde edilen gelirler (kira geliri)
  • Taşınır mallardan elde edilen gelirler (sermaye yatırımından elde edilen gelir)
  • Gelir kaynağı dikkate alınmaksızın elde edilen diğer gelir ve kazançlar

b) Vergi Mükellefiyeti

Türkiye’de ikâmet eden şahıslar dünya genelinde elde ettiği gelirin vergisini ödemekle yükümlü olup diğer bir deyişle sınırsız yükümlülük sahibidirler. Türkiye’de altı aydan (resmi yıla göre) fazla kalan kişiler Türkiye ‘de mukim olarak kabul edilir.  Diğer taraftan, Türkiye’de belli bir iş, şirket ya da özel bir amaçla altı ay ya da daha fazla kalan kişiler mukim olarak kabul edilmezler.  Bu cihetle söz konusu kişi sınırsız vergi yükümlülüğüne tâbi olmaz.

c) Gelir Türleri

  • İşletme kârları
  • Kişinin Türkiye’de daimi bir işyeri ya da temsilci ofisi olması gerekirken, gelirin bu işletme ya da temsilcilik üzerinden kazanılması ve yürütülmesi icap eder. Ticari girişimlerin vergilendirilebilir geliri bir resmi yılın başlangıçta ve bitişte elde ettiği net varlıkların arasındaki farka göre hesaplanır.
  • Ücretler ve Maaşlar
  • Çalışanlar gelir vergisine tâbidir. Gelir çalışanın kazandığı maaş ve ücretlerle birlikte ödenekler, ikramiyeler, komisyonlar, primler, tazminatlar gibi ilgili ek kazançlardan oluşur.

Ücret ve maaşlara uygulanan gelir vergisi oranları şöyledir:

10,000 TL’ye kadar %15

25,000 TL’ye kadar %20

88,000 TL’ye kadar %27

88,000 TL’den fazla miktarlar için %35

  • Bağımsız çalışan geliri

Bağımsız çalışan geliri, kişinin kendi işinde çalışarak elde ettiği gelirdir. Avukatların, doktorların, muhasebecilerin, danışmanların ve mühendislerin verdikleri hizmetlere karşılık olarak kazandığı gelirlerdir. Türkiye dışından alınmış diploma sahibi olan bağımsız çalışanların Türkiye Yüksek Öğretim Kurumu’ndan bir denklik belgeleri almaları zorunludur.

  • Tarım gelirleri

Tarım faaliyetlerinden elde edilen gelirler, gelir vergisine tâbidir.  Toprak, deniz, ırmak ve göller üzerinde toprak işleme, ekip biçme, hayvan yetiştiriciliği, balıkçılık, avcılık gibi faaliyetler bu gelir kapsamına girer.

  • Taşınmaz mallardan elde edilen gelir

Taşınmaz mal geliri, toprak, bina ve daimi müstecir haklardan elde edilen gelirlerdir. Kamyonlar, tekneler, hava taşıtları ve diğer ulaşım araçları taşınmaz mal olarak kabul edilir. Bu mallardan elde edilen kira geliri, gelir vergisine tâbi tutulur.

  • Taşınır mallardan elde edilen gelir

Faiz, temettü hissesi, kira, nakdi ve ayni sermayelerden elde edilen gelirler taşınır mal geliri olarak kabul edilir ve gelir vergisine tâbi tutulur.

2) KURUMLAR VERGİSİ

a) Gelirin Vergilendirmesi

Kurumlar vergisi, kurumsal faaliyetlerden elde edilen gelir ve kazançlar üzerinden verilen vergidir. Kurumlar vergisine tâbi olan şirketler aşağıda sıralanmıştır:

  • Sermaye şirketleri ve benzer ortaklıklar
  • Kamu kuruluşları
  • Kooperatifler
  • Vakıf, dernek ve cemiyetler tarafından kurulan girişimler
  • Ortak girişimler

b) Vergi Mükellefiyeti

Yasal merkezleri ya da faal yönetimleri Türkiye’de olan tüzel kişilikler dünya genelindeki gelirleri üzerinden vergilendirilir. Sınırsız yükümlülükleri vardır.

c) Net Vergilendirilir Gelir

Net gelir, sahip olunan net varlığın, mali yılın başı ve sonu arasındaki net değer farkıdır. Gelir Vergisi Kanunu’nun 40. Maddesi ’nde belirtilen harcamalar gelirden düşürülür. Matrahın belirlenmesi için aşağıdaki masraflar da gelirden düşülebilir:

  • Menkul kıymetlerin ihracına ilişkin masraflar
  • İşe başlama ve iş kurulumu masrafları
  • Genel kurul toplantılarında girilen masraflar ile birleşme, fesih ve tasfiye işlemlerinde girilen masraflar
  • Sigorta şirketleri için, döküm tarihinde hâlâ geçerli olan sigorta sözleşmesi için gereken teknik karşılıklar
  • Katılım bankalarındaki katılma hesapları ile ortaklara tahakkuk eden kâr payları
  • Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerdeki faal ortaklara tahakkuk eden kâr payları
  • Yeni teknolojinin %40’ı olarak hesaplanan araştırma ve geliştirme kesintileri ile işletme içinde gerçekleştirilen araştırma masrafları

d) Kurumlar Vergisi Beyannamesi

Tüzel kişilikler de dâhil olmak üzere her vergi mükellefinin vergi beyannamesi vermesi zorunludur. Kurumlar vergisi beyannamesinin, mali yılın bitiminden sonraki dördüncü ayın 25’inde beyan edilmesi zorunluluğu olup takdir edilen verginin o ayın sonuna kadar ödenmesi gereklidir.

Türkiye’de kurumlar vergisi oranı, işletme kazancının %20’sidir.

B) DOLAYLI VERGİLER

1.    Katma Değer Vergisi (KDV)

Türkiye’deki en önemli dolaylı vergi KDV’dir. KDV, mal ve hizmetlerin arz ve ithalatı üzerinden vergilendirilir. KDV, %1, %8 ve %18 gibi farklı oranlarda uygulanır. KDV ödemesi, içinde bulunulan aydan bir sonraki ayın 26’sında yapılır.

2.    Damga Vergisi

Damga vergisi, sözleşme, mukavele, kâr-zarar tabloları, bordrolar, teminat mektupları gibi belgelere koyulan vergidir. Damga vergisi, belgeler üzerindeki değer yüzdeliğinden hesaplanır.

3.    Motor Vehicle Tax
4.    Banking and Insurance Transactions Tax
5.    Property Tax
6.    Communication Tax
7.    Customs Tax
8.    Inheritance Tax
9.    Gambling Tax
10.  Special Consumption Tax